Kwa hali halisi, waandishi wa habari wa Kongo wanaendelea kufanya kazi katika mazingira magumu sana. Wanakumbwa na sensa, vitisho, kukamatwa kiholela, shinikizo za kisiasa na hata ukatili wa mwili. Katika ripoti yake ya mwaka iliyochapishwa kwa muktadha wa Mei 3, shirika la Journaliste en Danger (JED) liliorodhesha zaidi ya matukio 120 ya ukiukaji wa uhuru wa vyombo vya habari mnamo 2024, ikiwemo mashambulizi, kufungiwa kwa vyombo vya habari, na visa kadhaa vya kufungwa kinyume cha sheria.
Kati ya matukio yaliyochukua uzito mkubwa ni lile la Stanis Bujakera, mwandishi wa Jeune Afrique na naibu mhariri wa tovuti ya Actualité.cd, aliyekamatwa mwezi Septemba 2023 na kushikiliwa kwa miezi kadhaa licha ya msukumo mkubwa wa kimataifa na wa ndani. Kisa chake kimeonyesha hatari kubwa wanazokumbana nazo wanahabari, hata walioko mji mkuu.
Katika majimbo ya Mashariki mwa nchi hasa Kivu Kaskazini, Ituri, na Kivu Kusini waandishi wanakabiliwa na hali mbaya zaidi. Katika maeneo haya yenye migogoro ya silaha, waandishi mara nyingi hulengwa na makundi ya waasi au kushutumiwa kuwa na upendeleo na mamlaka. Baadhi yao hulazimika kukimbilia uhamishoni, wengine hufanya kazi kwa majina ya kubuni ili kuepuka kisasi. Mnamo Januari 2025, mwandishi mmoja wa redio ya kijamii huko Beni alipatikana amefariki baada ya kupokea vitisho kuhusiana na uchunguzi wa makundi ya waasi.
Tangu achukue madaraka mwaka 2019, Rais Tshisekedi ametoa kauli nyingi akiunga mkono uhuru wa vyombo vya habari. Ameahidi mara kadhaa kufanya marekebisho ya kisheria ili kuondoa makosa ya jinai kwa wanahabari na kuhakikisha uhuru wa vyombo vya habari. Hata hivyo, utekelezaji wa ahadi hizo umekuwa wa polepole. Sheria ya adhabu ya Congo bado ina vifungu vinavyoruhusu kufungwa kwa wanahabari kwa tuhuma za kashfa au kumkosea heshima rais. Zaidi ya hayo, usimamizi wa vyombo vya habari bado haueleweki na mara nyingi hutumika kwa maslahi ya kisiasa.
Kwa kutambua hali hii, mashirika ya kiraia, vyama vya waandishi wa habari, na mashirika ya kimataifa yanatoa wito kwa hatua madhubuti: kupitishwa kwa sheria ya upatikanaji wa habari, kuanzishwa kwa mfumo wa kuwalinda waandishi wa habari, na muhimu zaidi, kuanza kwa mashitaka dhidi ya wale wanaohusika na ukatili dhidi ya wanahabari.
RDC imepanda nafasi chache katika ripoti ya kimataifa ya uhuru wa vyombo vya habari inayotolewa na Reporters Without Borders (RSF), lakini bado iko kwenye “eneo jekundu”, ikimaanisha kuwa hali ya kazi kwa waandishi bado ni “ngumu.” Kwa wengi, Siku ya Uhuru wa Vyombo vya Habari si sherehe bali ni ukumbusho wa mapambano yanayoendelea.
Heshima ya rais Tshisekedi, ingawa ina uzito wa kisiasa, haitoshi kuwatuliza wanahabari bila hatua halisi na endelevu. Katika nchi ambako upatikanaji wa habari ni suala la utawala bora, uhuru wa vyombo vya habari si anasa ni haki ya msingi.
